تعریف (Business Process Model and Notation)BPMN
BPMN2 (Business Process Model and Notation) یا استاندارد مدل و نشانه گذاری فرآیندهای کسب و کار یک استاندارد جهانی برای به تصویر کشیدن فرآیندهای تجاری (BPM) می باشد. بر طبق این استاندارد می توان کلیه عملیات و جریان کار فرآیند را به زبان تصویر با علامت های استاندارد تعریف شده نشان داد تا برای تمام ذینفعان در هر کجای دنیا قابل درک باشد.
نمایش گرافیکی نمودار ها میتوانید به درک بهتر فرآیند کمک شایانی نماید.
خلاصه تاریخچه BPMN2
گروه مدیریت اشیاء (OMG) در ماه می ۲۰۰۴ استاندارد (نگارش BPMN1.0) جهت یکسان سازی عملیات فرآیندها را پیشنهاد داد و توسط گروه OMG در فبریه ۲۰۰۶ به تصویب رسید. در ادامه نکارش ها، BPMN1.1 در سال ۲۰۰۸ و نگارش همکنون BPMN2.0 در سال ۲۰۱۱ منتشر شد.
BPMN پایه ای برای تجدید نظر سایر علامت گذاری ها و روشها، به ویژه نمودار فعالیت UML، فرآیند تجاری UML EDOC ، IDEF ، ebXML BPSS، نمودار تصمیم گیری فعالیت (نمودار ADF)، RosettaNet، LOVeM و زنجیره های فرآیند مبتنی بر رویداد می باشد.
هدف اصلی BPMN
ارائه یک روش نشانه گذاری است که به راحتی برای همه کاربران تجاری قابل درک باشد، تحلیلگران کسب و کار (business analysts) که فرآیند را ایجاد می کنند تا توسعه دهندگان فنی مسئول اجرای ۲۲۲ G. Aagesen و J. Krogstie فناوری که از عملکرد آن فرآیندها پشتیبانی کرده و در نهایت ، تاجران که فرآنیدها را مدیریت و رصد خواهند کرد.(وایت ۲۰۰۴)
نمادهای BPMN2
- دروازه ها (Gateways)
- دروازه اختصاصی (Exclusive Gateway)
- دروازه مبتی رو رویداد (Event-based Gateway)
- دروازه موازی (Parallel Gateway)
- دروازه فراگیر (Inclusive Gateway)
- رویداد مبتنی بر رویداد اختصاصی – فوری(Exclusive Event-based Gateway(instantiate))
- دروازه پیچیده (Complex Gateway)
- دروازه مبتنی بر رویداد موازی(Parallel Event-based Gateway (instantiate))
نمودار همکاری (Collaboration Diagram)
استخر (Pool)
استخر (poll) در برگیرنده تمامی اشیا، و ارتباطات موجود در فرآیند می باشد ، لذا برای شروع فرآیند ابتدا یک استخر (Poll) به صفحه افزوده می شود.(همین شکل پایین!)
مسیر(Lane)
برای طبقه بندی و مرتب سازی داخل محدوده (Pool)، از مسیر(Lane) استفاده می شود. مسیرها اصطلاحا شکست محدوده(Pool) به قسمت های کوچیکتر است. اصلاح استخر و ردیف های آن برای این موضوع مشابه سازی شده است.
فعالیت ها (Activities)
در استاندارد BPMN2 فعالیت ها به شکل ذیل نشان داده می شود.
وظیفه (Task)
وظیفه (Task) یک واحد از کار است، کاری که باید انجام شود. وقتی با علامت + مشخص می شود یعنی یک فرآیند فرعی است و میتواند تصفیه شود.
رویدادهای زیر فرآیند (Event Sub-Process)
یک رویداد فرآیند فرعی در یک فرآیند یا فرآیند فرعی قرار می گیرد. هنگامی که رویداد آن شروع شده فعال می شود و بسته به رویداد شروع میتواند زمینه قطع کردن فرآیند بالاتر را باعث شده و یا به صورت موازی اجرا شود (بدون وقفه).
تراکنش (Transaction)
تراکنش به مجموعه فعالیت هایی گفته می شود که به صورت منطقی انجام می شوند و به هم تعلق دارند.ممکن است از یک پروتکل جابجایی مشخص استفاده نمایند.
فراخوانی فعالیت (Call Activity)
فراخوانی فعالیت یک پوشش است برای یک فرآیند یا وظیفه تعریف شده عمومی، که در روند فعلی مجدد استفاده می شود.
نشانگر های فعالیت (Activity Markers)
نشانگرها رفتار انجام فعالیت ها را نشان می دهند و در خط پایین وظیفه (Task) قرار می گیرند:
نشانگر زیر فرآیند
Sub-Process Marker
نشانگر حلقه
Loop Marker
نشانگر MI موازی
Parallel MI Marker
نشانگر MI متوالی
Sequential MI Marker
نشانگر Ad Hoc
Ad Hoc Marker
نشانگر جبران خسارت
Compensation Marker
انواع وظیفه ها (Task Types)
ماهیت عملی که باید انجام شود را مشخص می کند و در گوشه سمت چپ بالای وظیفه قرار می گیرد:
وظیفه ارسال
Send Task
وظیفه دریافت
Receive Task
وظیفه کاربر
User Task
وظیفه دستی
Manual Task
وظیفه نرم افزار کاربردی
Business Rule Task
وظیفه سرویس
Service Task
وظیفه اسکریپت
Script Task
ارتباطات بین اشیاء (Connecting objects)
جریان توالی (Sequence Flow)
ترتیب اجرای فعالیتها را مشخص می کند.
جریان پیش فرض (Default Flow)
یک انتخاب پیش فرض است، اگر سایر شرایط به صورت نادرست ارزیابی شوند این آیتم انتخاب می شود.
جرایان شرطی (Conditional Flow)
یک شرط اختصاص داده شده دارد که مشخص می کند جریان استفاده می شود یا خیر.
دروازه ها (Gateways)
استاندارد BPMN2 دراوزه ها را با اشکال ذیل تعریف میکند.
دروازه اختصاصی (Exclusive Gateway)
هنگام تقسیم کارها ، جریان توالی را دقیقاً به یکی از شاخه های خروجی که شرط آن برقرار است هدایت می کند. هنگام ادغام ، قبل از ایجاد جریان خروجی ، منتظر تکمیل یک شاخه ورودی می ماند.
دروازه مبتی رو رویداد (Event-based Gateway)
همیشه با دریافت اتفاقات یا دریافت وظایف ادامه پیدا می کند. جریان توالی به رویداد / وظیفه ای منتقل می شود که ابتدا اتفاق افتاده باشد.
دروازه موازی (Parallel Gateway)
زمانی که برای تقسیم جریان توالی استفاده می شود، همه شاخه های خروجی به طور همزمان فعال می شوند. هنگام ادغام شاخه های موازی، قبل از ایجاد جریان خروجی منتظر تکمیل تمام شاخه های ورودی است.
رویداد مبتنی بر رویداد اختصاصی – فوری(Exclusive Event-based Gateway(instantiate))
در زمان وقوع یک رویداد بعدی، یک نمونه فرآیند جدید را شروع می کند.
دروازه پیچیده (Complex Gateway)
رفتار پیچیده در زمان ادغام و انشعاب که توسط دروازه های دیگر جذب نمی شود.
دروازه مبتنی بر رویداد موازی(Parallel Event-based Gateway (instantiate))
در زمان وقوع همه رویدادهای بعدی یک نمونه فرآیند جدید را شروع می کند.
رویدادها(Events)
در استاندارد BPMN2 این اشکلال معرف همان رویدادها و یا اتفاقاتی هستند که در هر فرآیند اتفاق می افتد.
| رویدادها Events |
شروع Start |
حد واسط Intermediate |
پایانی End |
|||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| استاندارد (Standard) |
قطع کردن رویداد فرآیند فرعی (Event Sub-Process Interrupting) |
بدون وقفه رویداد فرایند فرعی (Event Sub-Process Non-Interrupting) |
گرفتن (Catching) |
قطع مرز (Boundary Interrupting) |
بدون قطع مرز (Boundary NonInterrupting) |
انداختن (Throwing) |
استاندارد (Standard) |
|
| هیچکدام(None): رویدادهای بدون نوع، نقطه شروع ، تغییرات حالت یا حالتهای نهایی را نشان می دهد. |
 |
 |
 |
|||||
| پیام(Message): ارسال و دریافت با پیام |  |
|
 |
 |
|
 |
 |
 |
| تایمر(Timer): رویدادهای تایمر چرخه ای ، نقاط زمانی ، بازه های زمانی یا مهلت زمانی. |
 |
|
 |
 |
|
 |
||
| تشدید(Escalation): بالا رفتن به سطح بالاتری از مسئولیت. |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
||
| مشروط(Conditional): واکنش به تغییر شرایط کسب و کار یا ادغام قوانین تجارت. |
 |
|
 |
 |
|
 |
||
| پیوند(Link): اتصالات خارج از صفحه. دو رویداد پیوند متناظر با جریان توالی برابر هستند. |
 |
 |
||||||
| خطا(Error): گرفتن یا پرتاب خطاهای نامگذاری شده. |
 |
 |
 |
|||||
| انصراف(Cancel): واکنش به تراکنش های منصرف شده یا راه اندازی لغو |
 |
 |
||||||
| جبران خسارت(Compensation): رسیدگی یا راه اندازی جبران خسارت. |
 |
 |
 |
 |
||||
| سیگنال(Signal: سیگنالها در فرایندهای مختلف .یک سیگنال پرتاب شده می تواند چندین بار گرفته شود. |
 |
|
 |
 |
|
 |
 |
 |
| چندگانه(Multiple): گرفتن یکی از مجموعه رویدادها. پرتاب تمام وقایع تعریف شده |
 |
|
 |
 |
|
 |
 |
 |
| چندگانه موازی(Parallel Multiple): گرفتن همه موارد از مجموعه رویدادهای موازی. |
 |
|
 |
 |
|
 |
||
| خاتمه دادن(Terminate): ایجاد خاتمه فوری یک فرآیند |  |
|||||||
داده (Data)
داده ها در BPMN2 به شرح ذیل نشان داده می شوند.
شی داده (Data Object)
یک “شی داده” نشان دهنده اطلاعاتی است که در این روند جریان دارد، مانند اسناد تجاری، نامه های الکترونیکی یا سایر نامه ها.
مجموعه شی داده (Collection Data Object)
“مجموعه شی داده” مجموعه ای از اطلاعات ، به عنوان مثال ، لیستی از موارد سفارش را نشان می دهد.
داده ورودی (Data Input)
“داده ورودی” یک ورودی خارجی برای کل فرآیند است. نوعی پارامتر ورودی می باشد.
داده خروجی (Data Output)
“داده خروجی” نتیجه داده کل فرآیند است. نوعی پارامتر خروجی می باشد.
ارتباط داده (Data Association)
از “ارتباط داده” برای ارتباط عناصر داده با فعالیتها ، فرایندها و وظایف عمومی استفاده می شود.
ذخیره داده ها (Data Store)
“ذخیره داده” مکانی است که در آن فرآیند می تواند داده ها را بخواند یا بنویسد، مثلاً یک پایگاه داده یا یک محل بایگانی. این فراتر از طول عمر نمونه روند باقی می ماند.
مکالمه و گفتگوها (Conversations)
در استاندارد BPMN2 مکالمات مابین فرایندها به شرح ذیل نشان گذاری می شوند.
مکالمه(Conversation)
یک “مکالمه” مجموعه ای از تبادل پیام با منطق را تعریف می کند. هنگامی که با یک علامت + مشخص می شود ، یک زیر مکالمه ، یک عنصر مکالمه مرکب را نشان می دهد.
فراخوان مکالمه(Call Conversation)
“فراخوان مکالمه” یک بسته بندی برای یک مکالمه یا مکالمه فرعی است که در سطح عمومی تعریف شده است. تماس با مکالمه فرعی با علامت + مشخص شده است.
ارتباط مکالمه(Conversation Link)
یک پیوند مکالمه مکالمات و شرکت کنندگان را به هم متصل می کند.
Conversation Diagram
گردش ها (Choreographies)
در استاندارد BPMN2 گردش ها به شرح ذیل نشان گذاری می شوند.
وظیفه گردش(Choreography Task)
یک وظیفه گردش نشان دهنده تعامل (تبادل پیام) بین دو شرکت کننده است.
زیر گردش(Sub-Choreography)
یک گردش فرعی شامل یک گردش تصویری تصفیه شده با چندین تعامل است.
فراخوان گردش (Call Choreography)
یک فراخوان گردش برای یک برنامه وظیفه گردش یا زیر گردش تنظیم شده در سطح عمومی است. تماس با یک گردش فرعی با یک نماد + مشخص شده است.
نشانگر چند شرکت کننده(Multiple Participants Marker)
مجموعه ای از شرکت کنندگان از همان نوع را نشان می دهد.
پیام (Message)
یک دکوراتور که محتوای پیام را به تصویر می کشد. فقط می تواند به کارهای تنظیم گردش پیوست شود.
Choreography Diagram
شناگران(Swimlanes)
در استاندارد BPMN2 برای نمایش ارتباط مابین فرآیندها از اشکال ذیل استفاده می شود.
استخرها (شرکت کنندگان) و خطوط(Pools (Participants) and Lanes)
استخرها (شرکت کنندگان) و مسیرها مسئولیت فعالیتهای یک فرآیند را بر عهده دارند. استخر یا خط می تواند یک سازمان ، نقش یا سیستم باشد. خطوط به صورت سلسله مراتبی استخرها یا خطوط دیگر را تقسیم می کنند.
جریان پیامMessage) Flow)
جریان پیام نمادی از جریان اطلاعات در مرزهای سازمانی است. جریان پیام را می توان به استخرها ، فعالیت ها یا رویدادهای پیام پیوست کرد. جریان پیام را می توان با یک پاکت که محتوای پیام را نشان می دهد شرح داد.
ترتیب تبادل پیام(The order of message exchanges)
ترتیب مبادله پیام را می توان با ترکیب جریان پیام و جریان توالی مشخص کرد.
نرم افزارهای معروف در مدل سازی فرآیندها با استاندارد BPMN2.0
نرم افزار ویژوال پارادایم (Visual Paradigm)
یکی از نرم افزارهای شناخته شده و حرفه‌ای برای مهندسین نرم افزار است که به واسطه آن می‌توان اشکال استاندارد BPMN2 را به بهترین شکل ممکن طراحی و ترسیم نمود.
نویسنده و مترجم:
منابع
- www.omg.org
- White SA (2004) Introduction to BPMN. IBM Cooperation
- www.academia.edu
- BPMN2.0 Poster